Nhật Bản là một đất nước thuộc khu vực Châu Á có nền công nghiệp phát triển mạnh, đời sống con người cũng như việc giáo dục được đánh giá cao. Đất nước mặt trời mọc nổi tiếng trên khắp thế giới với trà đạo, hoa anh đào, các ngôi đền chùa và những lễ hội truyền thống mang đậm màu sắc dân tộc. Người Nhật lựa chọn ngày Tết Nguyên Đán bắt đầu một năm mới theo dương lịch, tuy nhiên vẫn giữ lại những nét truyền thống trong ngày lễ tết theo phong cách Nhật Bản. Trong khi người Việt chúng ta còn đang bình thản với tháng Chạp cuối năm âm lịch thì người Nhật đã hối hả, sôi động trong không khí vui đón các ngày lễ hội lớn nhất của năm cũ sắp qua và năm mới bắt đầu đến. Đó là Lễ Noel (25/12 của năm cũ), Tết Nguyên Đán đón năm mới dương lịch diễn ra suốt cả những ngày đầu năm, Lễ Thành nhân (15/1). Sự đồng thời diễn ra liên tiếp các lễ hội lớn nhất này càng khiến cho bầu không khí “Tết” ở Nhật Bản rất sôi động và có cơ hội kéo dài suốt gần cả tháng kể từ trung tuần tháng 12 năm cũ đến trung tuần tháng 1 năm mới. Cũng như các nước khác để chuẩn bị đón năm mới, trong những ngày cuối cùng của năm cũ các gia đình Nhật Bản đều dọn dẹp nhà cửa treo kadomatsu門松 – cây nêu trước cổng.

Kadomatsu門松

Và shimekazari 注連飾り dây thừng có kết nối tràng hoa trên cửa ra vào và bàn thờ.

                                       Kadomatsu門松                                           Shimekazari注連飾り

Shimekazari注連飾り

+ Kadomatsu được làm từ cành thông cùng tre và mai để đón Thần năm mới.

+ Shimekazari có ý nghĩa đuổi quỷ trừ tà. Bánh dày năm mới kagamimochi 鏡餅 được bày trên tokonoma 床の間- là góc trang trọng nhất trong nhà, được coi là chỗ ngồi của Thần. Bánh này được làm từ loại gạo nếp mà người Nhật cho rằng mang hồn của cây lúa.

Kagamimochi 鏡餅

Tokonoma 床の間

Tokonoma 床の間

- Đối với người Nhật Tết Nguyên Đán được bắt đầu từ khi họ làm Lễ đón Giao thừa – thời điểm chuyển giao năm cũ sang năm mới bắt đầu từ 24 giờ ngày cuối cùng của năm đó, cho đến 1 giờ ngày 1/1 dương lịch. Cũng giống như Tết âm lịch, ba ngày đầu từ mồng 1-3/1 được coi là 3 ngày đặc biệt, thiêng liêng nhất của Tết Nguyên Đán. Trong thời gian này hầu hết tất cả các cơ quan, công sở, cửa hàng đều đóng cửa và nghỉ việc để cùng đón tết với người thân và bạn bè của mình. Tuy nhiên phong tục này cũng đang có sự thay đổi khi hiện nay đã xuất hiện ngày một nhiều các cửa hàng Am/Pm ( 24/24 ) phục 24 giờ tất cả các ngày trong năm. Và trên thực tế do sự giàu mạnh của nền kinh tế Nhật Bản nói chung và từng gia đình người Nhật nói riêng nên xu hướng nhu cầu kéo dài Tết để hưởng thụ những ngày vui vẻ, thư giãn sau một năm lao động căng thẳng đã gia tăng phổ biến trong nhiều tầng lớp cư dân Nhật. Điều đó khiến cho, chỉ trừ một số cơ quan, công sở, ngành, nghề do nhiệm vụ quy định chặt chẽ nhất nhất phải thực hiện nghiêm kỷ luật lao động, không thể kéo dài Tết; còn đa số người Nhật đều có tâm lý mong được kéo dài Tết cho đến qua ngày Lễ Thành nhân 15/1.

- Theo phong tục từ xa xưa tất cả các gia đình,cơ quan, công sở, công ty cửa hàng,..đều đặt kadomatsu trước cổng từ những ngày trước tết đến hết ngày 7/1. Trong những ngày này mọi người đều ăn mặc đẹp, đến đền chùa làm lễ hatsumode初詣đầu năm. Để mặc kimono着物, các phụ nữ Nhật đều phải búi tóc theo kiểu truyền thống rất cầu kỳ. Dịp đầu năm, do các tiệm làm đầu đóng cửa hoặc thường có lịch hẹn trước dày đặc, nên nhiều người có khi phải làm từ ngày hôm trước và giữ tóc qua đêm khiến mất ngủ, nhưng không ai phàn nàn mà trái lại vẫn rất phấn khởi, thanh thản vì đã có được mái tóc truyền thống như ý. Ở các đền thờ, khi đến làm lễ, người Nhật thường mua mũi tên trừ ma quỷ gọi là hamaya  破魔矢để gắn kèm vào kadomatsu trước cổng nhà; và cũng tại các đền thờ đó, họ có thể tùy tâm xóc quẻ rút lá số xem bói bản thân, gia đình năm đó.

- Vào sáng mùng 1 Tết các gia đình làm lễ Oshogatsuお正月để đón mừng năm mới. Đầu tiên là rượu otoso để trừ tà khí năm mới và để kéo dài tuổi thọ. Tất cả các thành viên trong gia đình từng người bắt đầu từ người nhỏ tuổi nhất quay mặt về hướng đông và uống rượu sake và mọi người dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp nhất. Tiếp đến sau khi cúng thần năm mới mọi người sẽ cùng ăn Osechi お節.

Osechi お節

Và tục lệ mừng tuổi giữa những người thân trong gia đình, bàn bè cũng giống như ở Việt Nam. Điều đáng lưu ý, theo phong tục, tập quán lưu truyền từ trước thì việc tặng quà hay mừng tuổi ngày Tết ở Nhật Bản không bị “nặng nề” về giá trị vật chất mà chủ yếu mang ý nghĩa tinh thần, tình cảm, đạo lý ứng xử… Tuy nhiên, càng những năm gần đây, do chủ nghĩa thực tế, thực dụng ngày càng phát triển cũng đã làm biến đổi dần sang kiểu tặng quà, mừng tuổi phải tính toán “nặng nề” hơn về giá trị vật chất, tính kinh tế thị trường do đó ngày càng lấn sâu hơn vào tính văn hoá của việc tặng quà, mừng tuổi ngày Tết. - Năm mới đến, người Nhật với quan niệm “vạn sự khởi đầu nan”, bắt đầu mọi việc bằng tâm trạng mới, tìm về sự tĩnh tại, thanh thản của tâm linh để hướng về Chân, Thiện, Mỹ bằng việc đi lễ ở các đền, chùa với ý nghĩa vừa là để xin Thần, Phật cho sức khỏe, tài, lộc, hạnh phúc… vừa là dịp tham quan, thư giãn, thưởng ngoạn các nơi danh thắng, di tích lịch sử-văn hoá. Nét đẹp về truyền thống khai bút phổ biến tại Việt Nam, các ông đồ với mực tàu, giấy đỏ ngồi cho chữ ở khu vực Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng phổ biến vào dịp đầu năm tại Nhật Bản.Trẻ em thường viết chữ hatsuhinode初日の出 (bình minh đầu năm) hay shinshun新春(xuân mới). Cũng như nhiều nước châu Á khác, trong những ngày Tết, trẻ em Nhật là đối tượng được sự quan tâm nhiều nhất của mỗi gia đình và cả xã hội. Các cháu đều được nhận tiền mừng tuổi và mặc những bộ quần áo mới… Trong ngày Tết, trò chơi truyền thống của trẻ em là chơi quay, thả diều, chơi hanetsuki羽根付き(giống như cầu lông)… Tuy nhiên, theo nhịp sống đương đại, giờ đây những trò chơi này đã không được trẻ con ham thích bằng các trò chơi điện tử như game, internet và nhiều trò chơi hiện đại khác. - Văn hóa ẩm thực của Nhật Bản luôn nổi tiếng với đa dạng các món ăn cũng như cách bày trí đẹp mắt. Trước hết, phải kể đến sashimi刺身và sushi寿司là hai món ăn cá sống nổi tiếng nhất và cũng phổ biến nhất khi nói về ẩm thực Nhật Bản.

Sashimi là món ăn được chế biến hoàn toàn từ các hải sản tươi sống sử dụng trong ngày tết

Còn sushi là món ăn bao gồm hai phần: một miếng cơm trộn với dấm và một miếng hải sản sống. Cả hai món này đều được chế biến theo một phương pháp cổ truyền có khoảng hơn 150 năm nay và các hải sản đều phải tuyệt đối an toàn vệ sinh thực phẩm. Thứ hai, osechi là những đồ ăn ngon được chuẩn bị với các món nấu, món trộn dấm, món nướng làm từ các loại hải sản, thịt gia súc, gia cầm và các loại rau với hương vị và màu sắc phong phú có thành phần dinh dưỡng hợp lý, được xếp trong một hộp sơn hình khối chữ nhật trong đỏ ngoài đen. Osechi được chế biến bằng các nguyên liệu thực phẩm theo phương pháp có thể để lâu trong cả tuần nhằm làm giảm lao động nội trợ của phái đẹp trong những ngày Tết. Điều thú vị khác ở osechi là mỗi loại nguyên liệu cấu thành đều mang một ý nghĩa riêng hàm chứa lời chúc một năm mới nhiều may mắn. Osechi お節

Osechi お節

Cá tráp mang ý nghĩa may mắn; rong biển với nghĩa vui mừng; đậu – mạnh khỏe; trứng cá trích – con cháu đông đúc; ngó sen – nhìn xa trông rộng; rau mắc – sinh lộc; tôm – tượng trưng cho sự trường thọ

Ngoài osechi còn có một món ăn khác cũng không thể thiếu trong ẩm thực Tết của người Nhật, đó là món zouni雑煮 món nướng thường gồm rau, cá, thịt gà cho vào nước sốt cùng với bánh dày.

Zouni 雑煮

 Người ta tỉa các nguyên liệu thực phẩm theo hình cánh hoa, nhuộm màu, sau đó đem bày ra bàn tiệc rất cầu kỳ và hấp dẫn để mừng đón năm mới. Bánh dày năm mới ( kagamimochi ) của từng vùng cũng đều khác nhau, ví dụ: vùng Tây Nhật Bản làm bánh hình tròn, nhưng vùng Đông Nhật Bản lại làm bánh hình vuông. Ngoài một số món ăn truyền thống cơ bản trên, tùy theo sở thích của từng gia đình Nhật, người ta có thể thêm các món khác theo kiểu ẩm thực Trung Hoa, Hàn Quốc hoặc kể cả các món ăn Âu, Mỹ. Về đồ uống, tuỳ theo mỗi gia đình cũng rất phong phú, đa dạng; có thể là các loại rượu, bia nhập ngoại, nhưng thường thì không thể thiếu rượu sake酒và một vài loại bia có thương hiệu nổi tiếng của Nhật như Ashahi, Sapporo, hay Kirin … -  Ngày mồng 7/1 – ngày thứ bảy của Tết Nguyên Đán trong quan niệm của người Nhật đó là tiết bảy loài hoa quả. Trong một năm có nhiều tiết, được coi là những mốc đánh dấu sự thay đổi của thời tiết và được người Nhật kỷ niệm những tiết này. Tiết bảy loài hoa quả là một trong năm tiết điển hình có trong năm. Trong ngày này, người Nhật ăn cháo nấu bằng 7 loại rau, quả để cầu sức khỏe. Người Nhật cho rằng cháo cũng là bài thuốc chữa được nhiều bệnh. Cháo nấu bằng rau, quả tươi sẽ có tác dụng tốt đối với dạ dày sau khi phải làm việc nhiều để tiêu hóa những món ăn quá nhiều dinh duỡng trong những ngày Tết. -  “ Làm vỡ ” bánh dày ( kagamibiraki鏡開き) là tục lệ được người Nhật tiến hành vào ngày 11/1. Bánh dày hình gương tượng trưng cho may mắn nên người Nhật không cắt mà “ làm vỡ “ bằng búa. Bánh dày vỡ ra được nấu thành chè với đậu đỏ cũng hàm ý sẽ mang lại những điều tốt đẹp.

- Ngày lễ thành nhân ( Seijinnohi成人の日) diễn ra vào ngày 15/1, là ngày làm các nghi lễ trang trọng để công nhận và chúc mừng các nam nữ thanh niên Nhật tròn 20 tuổi trong năm đó, thường được tổ chức tập thể tại các ngôi đền nổi tiếng ở từng địa phương nơi các thanh niên đó cư trú.

Seijinshiki 成人式

Vì có Lễ Thành nhân 15/1 nên không khí Tết vẫn sôi động cho đến tận ngày này, nhất là với các nam thanh nữ tú đến tuổi 20 và gia đình, bạn bè, người thân quen của họ. Sau ngày này, mọi người mới thực sự hết Tết và trở lại cuộc sống công việc bận rộn thường ngày.

Kỳ nghỉ Tết Nguyên Đán ở Nhật Bản tương đối dài với những lễ hội, những phong tục truyền thống xuyên suốt kéo dài từ ngày này sang ngày khác với ý nghĩa mang nhiều may mắn, vui vẻ và hạnh phúc tới cho mọi người.